De spiegel die (je) kinderen je voorhouden: de vraag waar school voor dient, is de vraag naar de zin van het leven

Zoals in het interview met Jan Rotmans heel prominent naar voren komt: wie wezenlijk wil veranderen, zoekt dieper in zichzelf wie hij werkelijk is. Om tot die stap te komen, valt op dat daarvoor vaak eerst iets ergs moet gebeuren: “Net zo goed als je bij systemen een crisis nodig hebt, heb je in je persoonlijke leven ook wel zo’n kantelmoment nodig.”

Iedereen heeft van die kantelmomenten in zijn leven. Momenten inderdaad, het zijn er altijd meer dan één. Eentje daarvan wil ik in dit artikel uitlichten: de spiegel die (je) kinderen je voorhouden.

Wat doe je met een kind dat niet naar school wil. Nut en noodzaak van school niet inziet?
Die zeg je naar school te gaan, omdat het moet. Omdat het belangrijk is voor je toekomst. Omdat je zonder diploma geen werk zult vinden. Omdat het belangrijk is voor je sociale vaardigheden. ...

Zo gezegd, zo gedaan.

Er veranderde niets.

Alike

Het is in december 2016 als Elke me het animatiefilmpje Alike laat zien. Over een vader die zijn zoon de juiste manier van leven leert. De vraag is alleen of dat wel het juiste pad voor hem is. Onze jongen keek toevallig mee en barstte in tranen uit toen het filmpje gedaan was.

School verbleekte onze jongen.
Letterlijk.
Dat zagen we elke dag opnieuw.

En dan rijst de vraag: wat wil je horen en wat doe je ermee?

Het dwong ons om dieper na te denken over school en onderwijs, en bovenal opvoeding. Wat vinden wij werkelijk belangrijk dat onze kinderen leren? Is school echt belangrijk voor je toekomst? Heb je echt geen toekomstperspectief zonder diploma? ...

Kortom: waar dient school eigenlijk voor?

Waar dient school voor?

De rode draad in al die antwoorden is angst overwinnen om een ander antwoord te geven, dan wat ze in onderzoeken een ‘sociaal bewogen antwoord’ noemen. Een door de maatschappij en je directe omgeving gewenst antwoord.

Bij de zoektocht naar een antwoord op de vraag waar school toe dient, kwam de TEDxYouth-talk Stop Stealing Dreams van Seth Godin op ons pad, waarin hij aanstaande leerkrachten op het hart drukt bij alles wat ze doen als ze voor de klas staan steeds de vraag te stellen: is dit waar school voor is?

Onze jongen verbleekt en wordt dromen ontnomen.

Dat klinkt erger dan het is, omdat hij wel in verzet komt, zich niet in een harnas laat duwen, zich niet laat straffen …

En gelijk heeft ‘ie.

De wereld onder de duim

Voorbij is het tijdperk waarin voor anderen wordt beslist’, schrijft de 87-jarige Franse filosoof Michel Serres in zijn pamflet De wereld onder de duim. Lofzang op de internetgeneratie. In het dunne boekje geeft hij aan en licht hij toe dat hij al tientallen jaren merkt dat we in een periode leven die vergelijkbaar is met toen de Grieken hadden leren schrijven en argumenteren en met de renaissance, toen de drukkunst werd uitgevonden. Na het het schrift en  de boekdrukkunst is de permanente toegang tot internet via smartphone en tablet de derde grote kennisrevolutie, betoogt Serres.

Zo’n ingrijpende verandering als die nu plaatsvindt, komt volgens hem hoogst zelden voor. Hij duidt het aan als hominescent: een stadium in de ontwikkeling naar de menswording dat midden in onze tijd, midden in onze samenleving een kloof creëert, die zo breed en zo onoverzienbaar is dat slechts enkele blikken haar ten volle hebben gepeild.

‘Aan de toekomstgerichte kant van die kloof staan’, zo schrijft hij, ‘de jongelui die wij pretenderen van onderwijs te voorzien binnen randvoorwaarden afkomstig uit een tijd die zij niet herkennen: gebouwen, schoolpleinen, klaslokalen, collegezalen, campussen, bibliotheken, laboratoria en ten slotte de kennis zelf. Die randvoorwaarden dateren uit een tijd en zijn afgestemd op een periode waarin de mensen en de wereld anders waren dan nu’.

En Serres weet waar hij het over heeft: ‘In de vijftig jaar dat ik onderwijs heb gegeven in allerlei regio's van de wereld, in landen waar de kloof even breed is als in mijn eigen land, heb ik die onderwijshervormingen ondergaan en ervaren als noodverbanden. Als lapwerk. En een noodverband kan het weefsel aantasten, lapwerk kan de boel verstikken in plaats van verstevigen.’

Think Different

In Onmisbaar maakt Seth Godin duidelijk dat we ‘een model zijn  ingezogen dat ons geleerd heeft dit systeem te omarmen, om geld uit te geven, om plezier te maken en onderscheid te maken tussen elkaar en ons werk, maar het werkt niet (meer). Deze vervreemding houdt succes tegen, verlamt maatschappelijke groei en zorgt voor stress’.

Iemand die dat ook zag, was Steve Jobs. In een interview met de Amerikaanse publieke omroep PBS zei Steve Jobs over de filosofie achter Apple’s Think Different-spotje:

““When you grow up you tend to get told the world is the way it is and your job is just to live your life inside the world. Try not to bash into the walls too much. Try to have a nice family life, have fun, save a little money. That’s a very limited life. [...] Maybe the most important thing is to shake off this erroneous notion that life is there and you’re just gonna live in it, versus embrace it, change it, improve it, make your mark upon it. Once you learn that, you’ll never be the same again.””

Dat zien en begrijpen helpt de angst overwinnen om een ander antwoord te geven dan het sociaal gewenste. Dat andere antwoord maakt je een buitenstaander. Een dwarsligger. Inderdaad ja, een revolutionair.

Maar buitenstaanders zijn geen zonderlingen meer. Onze jongen is niet alleen, steeds meer kinderen weigeren een radertje in het systeem te zijn. Steeds meer volwassenen ook trouwens. Ze moeten wel omdat hun lichaam op de rem trapt en ze overspannen raken of zelfs een burn-out krijgen.

We kunnen etiketjes blijven plakken, met Rilatine drukte de kop indrukken en antidepressiva geven, maar als ruim 1,2 miljoen Belgen antidepressiva slikken dan zijn het geen zonderlingen meer, geen buitenstaanders meer.

Dan wil dat ons iets zeggen. Opnieuw is dan de vraag: wat wil je horen en wat doe je ermee? Zijn zij de zwakkelingen, die niet mee kunnen komen in de survival of the fittest? Zijn zij gek geworden?

Nee, dat zijn ze niet.

Een fundamentele existentiële kwestie

"Heel vaak wordt mijn discours heel oppervlakkig begrepen, zoals dat in de psychiatrie ook gaat. Men zit maar met het symptoom bezig, maar daarachter zit een veel fundamentelere kwestie en dat is de zin van het bestaan.

Ik zie patiënten met symptomen als depressie en suïcidaliteit of angst, maar daarachter zit altijd een veel fundamentelere existentiele kwestie: wat is het leven, wat moet ik met dit leven, vooral als het moeilijk gaat.

Mijn hypothese is dat zieke mensen interessant zijn voor de samenleving. De zieke mens met zijn symptomen moeten we goed beluisteren, voorbij het symptoom om te zien wat er met ons zelf aan de hand is.”, vertelt psychiater Dirk De Wachter in een goed gesprek met Lex Bohlmeijer van De Correspondent.

De vraag waar school voor dient, is de vraag naar de zin van het leven.