Voor de kunstenaars, de seismografen van de tijd, de noodzakelijke constructieve terroristen
Vrijwel alle kunstenaars die in ons boek Disrupt Jezelf zijn opgenomen, hadden we afgelopen zondag 29 september 2019 over de vloer. Een gezellig samenzijn met taart. Voor ons ook veelal een eerste persoonlijke ont-moeting met de meesten van hen. Om hen duidelijk te maken hoeveel de opname van hun werk in Disrupt Jezelf voor ons betekent, en om jou te laten zien en begrijpen waarom deze kunstenaars en hun werk zo’n belangrijke rol spelen in een wereld in verandering schreven we dit.
In zijn boek Verandering van tijdperk schrijft transitieprofessor Jan Rotmans: ‘filosofen en kunstenaars zijn de seismografen van de tijdgeest: zij pogen beelden en woorden te geven aan het nieuwe tijdperk dat zij voorzien. Hij vraagt zich vervolgens hardop af: waar zijn ze nu we ze nodig hebben?
Wat een uitdaging, dacht ik. Ik besluit op zoek te gaan naar wie de filosofen en kunstenaars van nu zijn en te achterhalen hoe zij het nieuwe voor ons liggende tijdperk zien.
Filosofen heb ik niet echt gevonden. In een later gesprek vertelt Jan me dat hij denkt dat de seismografen van vandaag eerder wetenschappers zijn. En dat sluit ook aan bij wie ik interviewde voor Disrupt Jezelf, het boek dat ik samen met Elke Leyman schreef.
Voorhoede van de nieuwe orde
Maar nu wil ik het even hebben over de kunstenaars als seismografen van de tijd.
Jan Rotmans (portret door Stefaan Claeys)
Jan Rotmans vertelde ons dat als zijn hypothese dat we een nieuw tijdperk binnentreden klopt, kunstenaars en creatievelingen opnieuw de voorhoede gaan vormen van een nieuwe orde. Een nieuwe orde die de nieuwe samenleving en economie vormgeeft. Die de onrustige, turbulente en chaotische overgangsperiode kan duiden. In woord, beeld en geluid.
Ook onderzoekshoogleraar Kwetsbaarheid, Moed en Schaamte Brené Brown schrijft aan kunst de belangrijke rol toe om gevoelens uit te beelden en verbinding tot stand te brengen. Volgens haar bezit kunst het vermogen om verdriet op een geweldige manier over te brengen. Om van eenzaamheid een gedeelde ervaring te maken. Om wanhoop in hoop te veranderen.
Uiting van wat veel mensen voelen
“Kunstenaars vertellen universele verhalen. En die zijn hard nodig in tijden waarin grote groepen vijandig tegenover elkaar staan”, schreef Ivo van Hove aan het eind van de zomervakantie in een essay in de Volkskrant.
Hij schrijft dat “kunstenaars uiten wat veel mensen voelen, maar zelf niet kunnen articuleren. De kunstenaar laat ons denken en voelen wat we in onze samenleving niet kunnen of mogen denken en voelen, maar wat er wel is”.
Fast Highway - Brantt
En zo ziet Ivo kunstenaars als noodzakelijke, constructieve terroristen. Maar waar zijn ze die kunstenaars, de seismografen van de tijd, de noodzakelijke, constructieve terroristen?
Wat het betekent om vandaag mens te zijn
In de eerste plaats dachten Elke en ik aan Mynke Buskens, wiens kunstwerk Het Antwoord bij ons aan de muur hangt. Een enorme tekening van de tuin van het Noordbrabants Museum in Den Bosch.
Het Antwoord - Mynke Buskens
Een tekening die leeft met het daglicht: is het een grauwe herfstdag als vandaag dan is ook de tekening grauw grijs en donker. Schijnt de zon dan licht ze helemaal op. Het is een stuk natuur in huis, het helpt ons om terug te verbinden met onze eigen natuur.
Dan is er het werk How fragile we are van Anita Groener, een drielagig grid gemaakt van geschilderde twijgen op papier. In haar werk vraagt Anita zich af wat het betekent om vandaag mens te zijn. Haar tekeningen gaan over de psychologische gevolgen van de gebeurtenissen die we vandaag rond ons zien en ervaren.
Detail van How Fragile We Are - Anita Groener
Overduidelijk een seismograaf van de tijd dus.
Maar daar stopte het.
Levende kwaliteit
Tot Free Pectoor op ons pad kwam. Onze paden kruisten door de film Albatross die Elke en ik met ons bewustzijnsplatform r-evolutie organiseerden in Sphinx cinema. Free reageerde op het artikel De eend en het plastiek zakske dat ik schreef om aandacht te vragen voor het plastic in de Gentse wateren.
We vertelden Free dat we buiten Mynke en Anita geen kunstenaars in beeld hadden die als seismograaf de tijd duiden.
“Ik wel”, zei hij en zo begon zijn curatorschap voor Disrupt Jezelf. Het resultaat is dat elk hoofdstuk van ons boek verrijkt is met een kunstwerk.
Uit de kunst! Geweldig zijn ze, de kunstenaars van wie we hun werk mogen laten zien: Céline Geeraert, Kathleen Ramboer, Stéphane Vervaeke, Winnie Bauwens, Brantt, Thanh Long Lam, Kristof Lemmens en uiteraard Free Pectoor zelf …
Sticks and Stones Where Is All Gone.- Thanh Long Lam
En wat willen die kunstenaars als seismograaf van de tijd vertellen, vroegen we Free toen al hune werk tot ons was gekomen.
Zijn antwoord. Het is een misvatting dat kunst begrepen moet worden en hij haalde er een quote van de Amerikaanse fotograaf Edward Weston bij:
“Kunst moet een levende kwaliteit hebben die haar verbindt met huidige behoeften, of toekomstige verwachtingen, nieuwe wegen opent voor zij die klaar zijn om te reizen, zij die er rijp voor zijn maar een ontwakeningsschok nodig hebben.”
Blijf Zoeken- Céline Geeraert
Ont-moeten
Wat is de betekenis van een kunstenaar? schrijft Free in hoofdstuk 12 van het boek: Het kunstwerk is de betekenis! Vraag je gewoon af wat het kunstwerk met je doet. Een kunstenaar koppelt zich los van het ‘moeten’, maar hij of zij doelt op ‘ont-moeten’.
En zie daar, nu zitten jullie hier.
Toen jullie werk in onze mailbox kwam, voelden we ons als kinderen die niet konden wachten om een cadeautje open te maken. Vol verwondering, bewondering en blijdschap namen we jullie kunstwerk tot ons. In verschillende fasen, steeds naar een diepere laag: de eerste indruk, een tweede laag toen we heel bewust een keuze maakten welk kunstwerk voor ons best bij elk hoofdstuk paste en toen nog een derde laag toen Free voor het laatste hoofdstuk over elk van jullie iets schreef.
Dankjulliewel!
Een belevenis
Onze wens was van Disrupt Jezelf een belevenis te maken, een boek dat je voelt. Jullie werk en de illustraties van vormgever Roel Spooren heeft onze wens doen uitkomen. De levende kwaliteit waar Weston het over heeft, heeft jullie werk aan ons boek gegeven. En daarmee geven jullie die levende kwaliteit aan een ieder die het boek leest en bekijkt.
Echt bedankt!
De korte inhoud van Disrupt Jezelf, wat anderen over het boek zeggen en de kunstwerken bewonderen …